Mồm
miệng, dân gian vẫn thường gọi là mồm mép môi miệng nó do hai mép trên
và dưới hợp thành khoang mồm miệng y học gọi là khoang vòng miệng. Mồm
miệng, môi mép của con người có tác dụng làm đẹp cho bộ mặt, nhất là
xung quanh mồm viền một vành môi màu đỏ, trong giải phẫu học gọi là môi
đỏ. Huyết quản ở bộ phận môi đỏ này sát ngang gần bề mặt niêm mạc. Huyết
quản mao mạch ở đó rất nhiều, người bình thường, đôi môi đỏ tươi, mềm
mại, tươi sáng, độ khô ướt vừa phải, hơn nữa trông tươi non bóng bẩy.
Còn nếu đôi môi trông khác thường về hình thái và màu sắc thì đó thường
là biểu hiện ở trong người có bệnh. Phương pháp quan sát có:
1. Nhìn vào hình thái môi miệng: Môi
miệng khô: Người bệnh môi miệng khô, thường vẫn phải đưa đầu lưỡi liếm
liếm, thậm chí bị nứt nẻ cả môi miệng nữa. Trường hợp này phần lớn thấy ở
những người bị sốt cao, khí hậu khô hanh, cơ thể thiếu nước, khi ngủ
thích đắp chăn trùm đầu. Ở những người thiếu vitamin B và rất ít ăn các
loại rau quả tươi mới và các loại lương thực tổng hợp cũng phần nhiều
phát sinh ra những hiện tượng khô mồm miệng khô môi như thế. Viêm môi,
chốc mép cũng là một nhân tố quan trọng dẫn tới chứng bệnh khô mồm miệng
này. Những biểu hiện chủ yếu của viêm môi miệng là môi mép khô háo, bị
tróc bong da, bị nứt nẻ, khi ăn các chất kích thích thuộc loại chua cay
sẽ cảm thấy xót đau, khi nói và cười to, mép miệng sẽ bị nứt, rướm máu
ra. Người bị nặng, mồm miệng và đôi khoé mép bị sưng tấy lên, mọc mụn
nước, bị toét lở, bị đóng vẩy ... do vì nứt nẻ bỏng rát nên làm trở ngại
đến việc ăn uống và nói cười. Nguyên nhân thường thấy nhất của bệnh
viêm môi miệng là do sử dụng các đồ hoá trang ở môi miệng bị dị ứng.
Ngoài ra khô háo mồm miệng còn thấy ở những người uống quá nhiều lượng
rượu vào cơ thể và những người bị mắc bệnh dạ dày mạn tính. Môi
miệng bị nứt nẻ, lở loét: Phần nhiều là do tì vị bị nhiệt, thường thấy ở
những người bị bệnh dạ dày và ruột ở thể mạn tính. Khi mới phát hiện có
lở loét ở môi miệng thì cần phải cảnh giác đi kiểm tra kỹ xem có phải
bị bệnh giang mai di truyền không. Nếu ở vùng môi mép mà bị lở loét và
có những nốt chấm đen, lên những mụn nước, bị nứt nẻ và bong ra những
vẩy ... rồi ở hai bên mép có thể thấy rõ những vân vệt như những tia
phóng ra ngoài, phần lớn thì hiện tượng này thể hiện ở cả hai bên mép
phát sinh cùng một lúc, cũng có trường hợp cá biệt là chỉ thể hiện ra ở
một bên mép thôi. Trường hợp này thường là bị viêm ở bên mép, trong dân
gian vẫn thường gọi là bị chốc mép. Đây là chứng viêm da và viêm niêm
mạc ở bộ phận mồm miệng. 2. Nhìn màu sắc của môi miệng: Màu
môi bạc thếch: Nếu cả hai môi đều trưáng nhạt, phần lớn thuộc tì vị hư
nhược, khí huyết không đủ, trường hợp này thường thấy ở những người bị
thiếu máu và bị chứng mất máu. Nếu môi trên xanh tái xám lại, thì phần
lớn là do đang bị những chứng bệnh như đại tràng bị hư nhược, bị tiêu
chảy, bị chướng khí, bụng quặn đau, bị nhiễm lạnh, vừa sốt nóng vừa sốt
rét v.v... Nếu
môi dưới xanh tái xám lại thì đó là hiện tượng do dạ dày bị hư hàn, gây
nên miệng nôn trôn tháo, dạ dày phát lạnh, bị những cơn đau dạ dày
v.v... gây nên. Môi
đỏ nhạt : Phần lớn thuộc về huyết hư hoặc cả hai phương diện khí và
huyết đều suy hư. Có một số người tuy không có bệnh gì lớn, nhưng cơ thể
hư nhược nhiều cũng vẫn thường thấy có biểu hiện là môi nhợt nhạt như
vậy. Môi
đỏ thẫm: Màu môi rực đỏ, thẫm lại, thường thấy ở những người bị sốt.
Đối với những người bị cả hai bệnh tim và phổi, lại có kèm theo cả tâm
lực suy kiệt, khi thiếu ô xy trong cơ thể, cũng thường thấy môi đỏ thẫm
và tím bầm lại. Trên lâm sàng gọi là tím đen lại. khi màu môi trông đỏ
như màu quả anh đào thì thường là đã bị trúng độc hơi than. Môi
màu xanh tái: Đó là do khí trệ, huyết ứ tắc, trường hợp này phần nhiều
là do huyết dịch, không lưu thông thoáng mát, rất dễ bị các bệnh cấp
tính, nhất là những bệnh cấp tính nguy hiểm về huyết quản, như tắc huyết
quản, bị trúng phong ... Màu
môi đen: Xung quanh môi màu đen sạm lại thì đó là do thận đã suy kiệt.
Khi mồm miệng khô cháy, đen sạm lại thì đó lại là lúc nguy kịch lắm rồi.
Nếu ở những người màu môi đen xịt lại và đục, thì phần lớn là có bệnh ở
hệ thống tiêu hoá. Có lúc lại thấy ở những người bí đại tiện, bị tiêu
chảy, bụng dưới bị đau tức, bị đau đầu, mất ngủ, chán ăn ... Nếu trên
môi lại xuất hiện cả những nốt mẩn, các mảng bớt màu đen, hai bên mép
nổi lên những sắc tố ở vành mép thì hiện tượng này thường thấy ở những
người công năng của màng thượng thận bị suy thoái có tính chất mạnh
tính. (Bệnh addison).
Nếu ở vùng mồm miệng, ở hai bên mép, nhất là ở mép dưới và niêm mạc
khoang miệng có những nốt chấm nâu, đen có lúc rất dày và tập trung,
không có cảm giác khó chịu, thì có thể là ở trong dạ dày và ruột của
người bệnh phát sinh ra thịt thừa (cục thịt nổi lên ở dạ dày và vách
ruột, vì niêm mạc phát triển khác thường) có tính đa phát. 3. Nhìn vào hình thái khoang miệng: Khoang
miệng bình thường thì rất thẳng và bóng bảy, sạch sẽ. Nếu niêm mạc ở
khoang miệng bị tấy đỏ, mọc lên các mụn nước, bị lở loét hoặc xuất hiện
các vết lấm chấm màu trắng vàng, có khi lại kèm theo cả sốt, đau đớn,
không ăn được. Đó là đã bị viêm khoang miệng. Lúc bình thường, trong
khoang miệng có vô số vi khuẩn, hễ khi sức đề kháng của cơ thể bị suy
giảm, các vi khuẩn sẽ sinh sôi nảy nở ra nhiều và nhanh chóng làm cho
viêm mạc của khoang miệng, của răng lợi, môi mép và đầu lưỡi bị viêm
tấy, có khi cũng có thể là do virus hoặc là do quá mẫn cảm (dị ứng) gây
nên. Những
người uống rượu và hút thuốc quá nhiều, cơ thể mệt mỏi, hoặc khi bị
những kích thích của răng giả, của răng bị sún, bị sâu, cũng có thể làm
cho viêm khoang miệng. Có những phụ nữ mỗi khi có kinh nguyệt cũng bị
viêm khoang miệng có tính chất chu kỳ. Hiện
nay, ở một số vùng của nước ta, bệnh về giới tính (bệnh ở bộ máy sinh
dục) lại nhen nhóm lại, những hành vi mất vệ sinh không những đã gây
bệnh ở bộ máy sinh dục mà có khi còn xuất hiện cả những triệu chứng ở
ngay trong khoang miệng. Những biểu hiện của bệnh về giới tính thường thấy thể hiện những triệu chứng ở ngay trong khoang miệng như sau: Bệnh giang mai mới mắc về sau này (không phải do di truyền hoặc bẩm sinh). Bệnh
giang mai: Ở thời kỳ đầu bị lây truyền bằng con đường tiếp xúc như hôn
nhau chẳng hạn, sau đó từ ba đến bốn tuần, ở môi miệng ở mép, ở lợi, ở
phần hàm ếch cứng và mềm, ở má, ở lưỡi và ở phần cổ họng, xuất hiện các
nốt mẩn đỏ, những vết lở loét ... Ở thời kỳ thứ hai, bằng con đường giao
tiếp tình dục, bệnh xâm nhập vào cơ thể, rồi vào tuần hoàn huyết dịch,
từ máu truyền lan đi khắp cơ thể, sau khi nhiễm bệnh từ 9 đến 12 tuần, ở
niêm mạc trong khoang miệng xuất hiện những mảng lấm chấm sắc tố có
tính đa phát, ở đầu lưỡi và quanh lưỡi xuất hiện các vết loét. Đến thời
kỳ thứ ba, qua tiếp xúc về tình dục, cứ thế truyền nhiễm vào cơ thể, sau
thời gian từ 10 đến 30 năm, chủ yếu liên luỵ đến phần hàm ếch cứng, làm
nó sưng tấy lên rồi mềm nhũn y như nhựa cây vậy, có thể bị vỡ ra làm
cho xương hàm bị phá hoại rồi lây lan sang tới cả khoang mồm miệng và lỗ
mũi. Bệnh
lậu: Người bị mắc bệnh nhiễm phải song cầu khuẩn của bệnh lậu, từ 3 đến
5 ngày có thể phát sinh ra triệu chứng viêm họng, viêm khoang miệng do
bệnh lậu gây nên. Những
biểu hiện của những bệnh thường thấy ở trong khoang miệng còn có cả các
nhọt hoặc khối u mẩn đỏ mọng, rồi bệnh cầu khuẩn xâu chuỗi màu trắng,
bệnh mẩn mụn đỏ có tính chất đơn thuần nữa. Trong cuộc sống và sinh hoạt
không đảm bảo vệ sinh sạch sẽ, có thể dẫn tới các bệnh về sinh dục, gây
nguy hại nghiêm trọng đến sức khoẻ của mọi người, đòi hỏi mọi người
luôn phải nâng cao cảnh giác. 4- Nhìn vào màu sắc của khoang miệng: Bình
thường thì niêm mạc khoang miệng màu như phấn hồng. Nếu xuất hiện những
sắc tố màu đen xám xịt từng đám một, thì phần lớn là biểu hiện công
năng của tuyến thượng thận bị giảm sút. Nếu lại xuất hiện những nốt máu
hoặc những chấm sắc tố ứ đọng, thì có khả năng là do cơ thể thiếu
vitamin C gây nên. Khi
quan sát màu sắc của niêm mạc khoang miệng, phải đặc biệt chú ý xem có
xuất hiện những vết "đốm trắng", vết "đốm đỏ", vết "đốm đen" hay không.
Bởi vì tỉ suất biến chứng của bệnh ung thư thể hiện ở những vết "đốm
trắng", "đốm đỏ" và "đốm đen" tương đối cao, thế mà khoang miệng lại là
một trong những chỗ thuộc loại dễ mắc bệnh này, cho nên phải đặc biệt
cảnh giác. Vết
đốm trắng: Đây là một loại biến chứng bệnh lý đốm trắng ở niêm mạc
khoang miệng thường thấy (các vết "đốm trắng" này dùng tăm quấn bông xát
đi không mất được, nó không giống như bệnh tưa mồm (viêm mồm áp tơ).
Bệnh này phần nhiều phát sinh ở những chỗ khác nhau của niêm mạc khoang
miệng của những ông già, nhưng thấy nhiều ở niêm mạc má. Cũng có trường
hợp thấy có cả ở niêm mạc môi, hàm ếch và lưỡi nữa. Tỷ lệ phát sinh bệnh
này ở nước ta là trên dưới 8%. Trong số những người có những vết đốm
trắng thì có tới từ 1 đến 5% cuối cùng là bị ung thư. Tỷ lệ biến chứng
ung thư của vết đốm trắng ở trạng thái khối u (trạng thái khối u ở đầu
vú) cao nhất. Nếu các vết đốm trắng đó lại mọc lên cứng lại, nổi cộm lên
và bị loét ra thì đó là điềm báo trước biến chứng của ung thư. Những
người hút thuốc lá dễ mắc chứng bệnh đốm trắng này. Vết
đốm đỏ: Đây là một loại biến chứng bệnh lý máu đỏ ở niêm mạc khoang
miệng, biểu hiện ra là những mảng lốm đốm màu đỏ tươi, mềm và có đường
viền rất rõ ràng, nói chung là không thấy đau rõ rệt (điều này cần kiểm
tra để giám định rõ, phân biệt với các chứng bệnh như viêm niêm mạc, bị
bỏng, bị xây xước). Một biểu hiện khác nữa là còn có cả những hạt lốm
đốm trắng, to bằng những hạt thóc rải rác nhiều chỗ giống y như những
hạt lốm đốm màu đỏ tươi nữa, thường lại kèm thêm cả hơi thấy đau đau
nữa. Những vết lốm đốm đỏ phần nhiều phát sinh ở rìa lưỡi, ở lòng lưỡi
và ở đáy miệng, tỷ lệ phát sinh thấp hơn so với những vết lốm đốm trắng,
nhưng tỷ lệ biến chứng ung thư thì lại cao gấp 17 lần so với những vết
lốm đốm trắng. Do đó, cần phải đặc biệt chú ý. Vết
lốm đốm đen: Đây là một loại vết lốm đốm màu đen, hoặc màu xanh lam,
màu xanh xám, có bờ rõ ràng ở trên niêm mạc khoang miệng, những vết lốm
đốm này tương đối nhỏ, hình dạng không đều nhau, không có những triệu
chứng gì làm cho người ta thấy khó chịu cả (các sắc tố màu đen trong
khoang miệng lắng đọng, trông dày đặc và lan toả khắp, các ung nhọt mọc
lên ở huyết quản trông ngoài không giống như các vết lốm đốm đen). Các
vết lốm đốm đen phần lớn thấy ở niêm mạc hàm ếch trên, ở răng hàm và ở
má. Tỷ lệ bệnh phát sinh ở nam giới gấp đôi nữ giới, tỷ lệ biến thành ác
tính trên dưới 30%. Khi đã chuyển biến thành những nốt ung thư sắc tố
ác tính thì những vết đốm đen đó lớn to lên, các bờ mép mờ đi, sắc tố
không đều nhau và ăn sau vào, có những trường hợp ra máu và nổi lên
những nốt ở xung quanh.
Nguồn: ST & Tổng hợp từ Internet: Yến Nhi (XemTuong.net)