Theo tính chất thì thuỷ là lỏng, là nước thì đi xuống, thấm xuống. Hoả là lửa thì bùng cháy, bốc lên.
Mộc là gỗ, là cây thì mọc lên cong hay thẳng.
Kim là kim loại, thuận chiều hay đổi thay.
Thổ là đất thì để trồng trọt, gây giống được.
Tinh thần cơ bản của thuyết ngũ hành bao gồm hai
phương diện giúp đỡ nhau gọi là tương sinh và chống lại nhau gọi là
tương khắc. Trên cơ sở sinh và khắc lại thêm hiện tượng chế hoá, tương
thừa, tương vũ. Tương sinh, tương khắc, chế hoá, tương thừa, tương vũ
biểu thị mọi sự biến hoá phức tạp của sự vật.
Luật tương sinh: Tương sinh có nghĩa là giúp đỡ nhau để
sinh trưởng. Đem ngũ hành liênhệ với nhau thì thấy 5 hành có quan hệ
xúc tiến lẫn nhau, nương tựa lẫn nhau.
Theo luật tương sinh thì thuỷ sinh mộc, mộc sinh hoả,
hoả sinh thổ, thổ sinh kim, kim sinh thuỷ, thuỷ lại sinh mộc và cứ như
vậy tiếp diễn mãi. Thúc đẩy sự phát triển không bao giờ ngừng. Trong
luật tương sinh của ngũ hành còn bao hàm ý nữa là hành nào cũng có
quan hệ vệ hai phương diện: Cái sinh ra nó và cái nó sinh ra, tức là
quan hệ mẫu tử. Ví dụ kim sinh thuỷ thì kim là mẹ của thuỷ, thuỷ lại
sinh ra mộc vậy mộc là con của Thuỷ.
Trong quan hệ tương sinh lại có quan hệ tương khắc để biều hiện cái ý thăng bằng, giữ gìn lẫn nhau.
Luật tương khắc: Tương khắc có nghĩa là ức chế và thắng
nhau. Trong qui luật tương khắc thì mộc khắc thổ, thổ lại khắc thuỷ,
thuỷ lại khắc hoả, hoả lại khắc kim, kim khắc mộc, và mộc khắc thổ và cứ
như vậu lại tiếp diễn mái.
Trong tình trạng bình thường, sự tưong khắc có tác dụng
duy trì sự thăng bằng, nhưng nếu tương khắc thái quá thì làm cho sự
biến hoá trở lại khác thường.
Trong tương khắc, môĩ hành cũng lại có hai quan
hệ:Giữa cái thắng nó và cái nó thắng. Ví dụ mộc thì nó khắc thổ, nhưng
lại bị kim khắc nó.
Hiện tượng tương khắc không tồn tại đơn độc; trong tương
khắc đã có ngụ ý tương sinh, do đó vạn vật tồn tại và phát triển.
Luật chế hóa: Chế hoá là chế ức và sinh hoá phối hợp với
nhau. Trong chế hoá bao gồm cả hiện tượng tương sinh và tương khắc.
Hai hiện tượng này gắn liền với nhau.
Lẽ tạo hoá không thể không có sinh mà cũng không thể không
có khắc. Không có sinh thì không có đâu mà nảy nở; không có khắc thì
phát triển quá độ sẽ có hại. Cần phải có sinh trong khắc, có khắc
trong sinh mới vận hành liên tục, tương phản, tương thành với nhau.
Quy luật chế hoá ngũ hành là:
Mộc khắc thổ, thổ sinh kim, kim khắc mộc.
Hoả khắc kim, kim sinh thuỷ, thuỷ khắc hoả.
Thổ khắc thuỷ, thuỷ sinh mộc, mộckhắc thổ.
Kim khắc mộc, mộc sinh hoả, hoả khắc kim.
Thuỷ khắc hoả, hoả sinh thổ, thổ khắc thuỷ.
Luật chế hoá là một khâu trọng yếu trong thuyết
ngũ hành. Nó biểu thị sự cân bằng tất nhiên phải thấy trong vạn vật. Nếu
có hiện tượng sinh khắc thái quá hoặc không đủ thì sẽ xảy ra sự biến
hoá khác thường. Coi bảng dưới đây chúng ta thấy mỗi hành đều có mối
liên hệ bốn mặt. Cái sinh ra nó, cái nó sinh ra, cái khắc nó và cái bị
nó khắc.
Ví dụ: Mộc khắc thổ nhưng thổ sinh kim, kim lại khắc
mộc. Vậy như nếu mộc khắc thổ một cách quá đáng, thì con của thổ là km
tất nhiên nổi dậy khắc mộc kiểu như con báo thù cho mẹ. Nghĩa là bản
thân cái bị có đầy đủ nhân tố chống lại cái khắc nó.Cho nên, mộc khắc
thổ là để tạo nên tác dụng chế ức, mà duy trì sự cân bằng. Khắc và sinh
đều cần thiết cho sự giữ gìn thế cân bằng trongthiên nhiên.
Cũng trong bảng quan hệ chế hoá, chúng ta thấy mộc sinh
hoả; nếu chỉ nhìn hành mộc không thôi, thì như mộc gánh trọng trách
gây dựng cho con là hoả, nhưng nhờ có hoả mạnh, hạn chế bớt được sức
của kim là một hành khắc mộc. Như vậy mộc sinh con là hoả, nhưng nhờ
có con là hoả mạnh mà hạn chế bớt kim làm hại mộc do đó mộc giữ vững
cương vị.
Nguồn: ST & Tổng hợp từ Internet: Bích Ngọc (XemTuong.net)