Ta
nhiều lần cùng các sĩ tử đi thi, cứ mỗi lần thấy một hàn sĩ nào mà diện
mạo, dung quang biểu lộ lòng tự khiêm của họ một cách rõ ràng như tỏa
ra một ánh hào quang có thể nắm bắt được thì biết ngay người ấy sẽ đỗ
đạt. Năm
Tân Mùi, mở khoa thi hội ở kinh thành, bọn chúng ta gồm có 10 người
đồng hương thuộc huyện Gia Thiện cùng đi, duy chỉ có Đinh Kính Vũ, tên
Tân, tuổi trẻ nhất bọn mà cực kì khiêm tốn. Ta nói với Phi Cẩm Pha, một
người bạn đồng hành, là anh bạn họ Đinh này năm nay tất nhiên trúng cử.
Họ Phi hỏi thấy sao mà biết được, thì ta bảo rằng chỉ có khiêm hư là
được phúc. Huynh coi xem trong bọn 10 người chúng ta không ai thành tín
chất phác, thực thà, nhường nhịn người, không làm mất lòng người như
Kính Vũ cả; không ai cung kính, thuận hòa cẩn thận để ý khiêm nhường như
Kính Vũ cả, không ai bị chế nhạo, cười chê, chỉ trích mà chẳng hề đối
đáp, tranh cãi, lại cứ thản nhiên chịu đựng như Kính Vũ cả. Con người
được như thế thì thiên địa quỷ thần đều trợ giúp cho, há chẳng phát đạt
hay sao! Kịp đến khi yết bảng quả nhiên họ Đinh được trúng cử. Năm
Đinh Sửu, ta ở kinh cùng với Phùng Khai Chi, thấy con người của họ
Phùng cực kì khiêm hư, nghiêm chỉnh, cung kính, là do thói quen tập từ
thời thơ ấu biến thành. Phùng Khai Chi có người bạn tốt tên Lý Tệ Nham
thực thà, trực tính, hễ gặp điều gì mà Khai Chi làm trái là nói thẳng
ngay, chê trách ngay tận mặt mà Khai Chi vẫn bình tâm an hòa, thuận chịu
không một lời phản đối, không để bụng giận. Ta có bảo cho biết là họa
phúc đều có triệu chứng, người được hưởng phúc nhất định là do đã có sẵn
căn nguyên của phúc rồi, có họa cũng do triệu chứng báo trước mà có;
chỉ cần tâm thực khiêm hư thì trời đất ắt sẽ tương trợ. Huynh năm nay
nhất định cập đệ. Sau thực quả nhiên đúng như vậy.
Triệu Dụ Phong, tên Quang Viễn, người huyện Quán, tỉnh Sơn Đông, lúc
trẻ thi hương mãi không đậu. Thân phụ của Dụ Phong được bổ làm Tam Doãn ở
huyện Gia Thiện nên y tháp tùng. Ở huyện có Tiền Kính Ngô là người có
văn tài, học thức rộng. Dụ Phong ngưỡng mộ đem văn bài của mình tới nhờ
chỉ giáo. Kính Ngô xem và gạch xóa, sửa bỏ nhiều chỗ. Dụ Phong không
những không buồn lòng mà còn bội phục, để ý đổi cách hành văn ngay nên
năm sau đi thi được trúng cử. Đó cũng là do biết khiêm tốn, nhũn nhặn,
sửa mình mà đạt thành quả. Năm
Nhâm Thìn, nhân dịp vào kinh yết kiến hoàng đế, ta gặp Hạ Kiến Sở, thấy
người này cực kì cung kính, nhún nhường, lòng khiêm hư biểu lộ rõ ràng
khiến ai cũng phải nể; khi về ta nói cùng các bạn hữu là phàm người nào
được trời giúp thì khi chưa được phát phúc, trước hết trí tuệ sẽ được
khai mở; khi trí tuệ đã mở mang thì người phù phiếm trôi nổi, bất định
sẽ tự nhiên biến thành thiết thực, sự phóng túng tự nhiên giảm thiểu.
Kiến Sở là người ôn hòa, hiền lương như vậy nhất định sẽ được trời cho
phát phúc. Đến khi yết bảng quả nhiên trúng tuyển. Trương
Úy Nham, người huyện Giang Âm, tỉnh Giang Tô, là người học rộng, đọc
nhiều, văn hay nổi tiếng, năm Giáp Ngọ đi thi hương ở Nam Kinh ngụ tại
một ngôi chùa nọ; khi yết bảng không có tên nên lớn tiếng nhục mạ khảo
quan là mắt không tròng, không biết người. Lúc đó có một đạo sĩ ở bên
cạnh nghe được bèn cười. Úy Nham liền trút cơn giận ngay sang vị đạo sĩ
nọ thì đạo sĩ nói: Chắc văn bài của ông nhất định không được hay. Lời
nói này lại càng làm cho Úy Nham thêm giận mắng lớn: Ngươi có đọc văn
của ta đâu mà biết là không hay? Đạo sĩ nói: Ta nghe nói hành văn quý
nhất ở chỗ tâm bình, khí hòa, nay thấy ông hết lời mạ lỵ khảo quan, lòng
bất bình cao ngạo thật quá đáng thì văn làm sao mà hay được? Úy Nham
nghe lời bất giác phục thiện, nhân đấy xin thỉnh giáo đạo sĩ nọ. Đạo
sĩ nói: Trúng cử hay có công danh hoàn toàn do số mệnh định, số chưa
được đỗ thì dù văn có hay cũng vô ích thôi, nên tự mình sửa đổi biến
cải. Úy Nham nói: Đã do số mệnh như vậy thì làm sao sửa đổi? Đạo sĩ nói:
Sáng tạo ra mệnh là do trời, lập mệnh là do ta, gắng sức hành thiện,
tích âm đức cho thật sâu rộng thì phúc nào mà chẳng cầu được. Úy Nham
lại hỏi: Tại hạ là học trò nghèo thì làm sao làm được? Đạo
sĩ bảo: Làm việc thiện, tích âm đức đều do tâm tạo ra, thường phải giữ
vững tấm lòng hành thiện này thì công đức vô lượng, chẳng hạn như chỉ
một việc khiêm tốn nhũn nhặn thì không phải phí tiền gì cả, sao ngươi
không tự phản tỉnh, tự trách lấy mình, mà lại mạ lỵ khảo quan ư? Do
đó, Úy Nham tự hạ mình giữ gìn tu sửa, gia công hành thiện ngày một
nhiều, gắng sức tu đức ngày một dày; đến năm Đinh Dậu mộng thấy đi tới
một tòa nhà phòng ốc cao, được một quyển sổ ghi danh sách các thí sinh
được trúng tuyển trong kỳ thi, thấy nhiều hàng bỏ trống mới hỏi người ở
kế bên: Xin hỏi danh sách khóa thi này, sao lại có nhiều hàng tên bỏ
trống vậy? Thì người đó đáp rằng: Ở cõi âm đối với danh sách thí sinh
của khóa thi thì cứ mỗi ba năm lại cứu xét một lần, người nào tu hành,
tích đức không tội lỗi gì thì có tên trong sổ, còn những hàng bỏ trống
đều có liên quan tới việc trước đây thí sinh đáng lẽ đã được ghi tên vào
sổ nhưng sau vì phúc bạc, phạm lỗi lầm nên bị loại bỏ ra; sau đó lại
chỉ một hàng mà bảo: Nhà ngươi trong ba năm tới nên giữ thân tu tỉnh cẩn
thận, họa may có thể được điền tên vào đấy, mong rằng nhà ngươi nên lưu
tâm đừng phạm lỗi lầm. Khóa thi năm đó, Úy Nham trúng cử vào danh sách
một trăm lẻ năm người. II– Lòng khiêm tốn, nhún nhường, nguồn gốc của phúc
Theo đấy mà xét , chỉ ngửng đầu cao ba thước ắt đã có thần minh soi
xét, muốn tránh hung hiểm họa tai, hay muốn mong được sự việc tốt lành,
hẳn nhiên đều do tự ở nơi ta biết giữ lấy thiện tâm, một mực làm lành
tránh ác, không một chút nào đắc tội với thiên địa quỷ thần, lại biết
khiêm tốn nhũn nhặn, không tự cao, tự đại, khiến thiên địa quỷ thần
thường có lòng thương mới mong có được hưởng phúc. Người mà đầy lòng
kiêu ngạo, tự mãn, nhất định khí lượng hẹp hòi, dù cho có phát đạt cũng
chỉ một thời mà thôi, chẳng được lâu bền và cũng chẳng được phúc. Người
đã có chút kiến thức ắt phải có độ lượng rộng rãi, bụng dạ không hẹp hòi
mới không tự mình bỏ lỡ cơ hội được hưởng phúc, huống chi người khiêm
tốn tự hạ mình thường hay được người đời vui lòng chỉ đường hay lẽ phải
cho, lợi ích thực vô cùng tận. Đây là điều mà những người tu học không
thể không hiểu biết và không thể thiếu được vậy. Lời
người xưa có nói: người có chí hướng cũng như cây có gốc rễ thì mới
sinh trưởng ra hoa, ra trái. Người có chí muốn lập công danh thì nhất
định sẽ được công danh, muốn được phú quý ắt hẳn sẽ được phú quý. Đã lập
chí thì nên thường tự nhắc nhở lấy mình cần phải khiêm hư nhún nhường
dù có chuyện thật nhỏ nhặt, đối với mọi người cũng phải để ý cư xử nhũn
nhặn thì mới cảm ứng được với trời đất, và cũng nên hiểu rằng việc tạo
phúc là do tự mình thành tâm mà tạo nên, chẳng hạn như muốn cầu được đỗ
đạt ắt phải giữ vững ý chí chân thành buổi ban đầu, chứ không phải chỉ
nay hứng chí thì cầu, mai không hứng thì lại thôi. Mạnh
phu tử nói về Tề Tuyên Vương: Nhà vua rất ưa nghe nhạc mà vui thích,
đại để có thể làm cho nước Tề được thịnh vượng. Đó là câu trích dẫn
trong sách Mạnh Tử, Thiên Lương Huệ Vương, chương cú hạ, đại ý nói nhà
vua ưu thích nhạc mà lấy làm vui, đó là niềm vui cho riêng mình, sao
bằng biết đem cái lòng vui thích nhạc đó chuyển đổi sang làm cho bách
tính cũng được hoan hỷ cùng với nhà vua, thì dân ắt sẽ vì vua tận lực
phụng sự, nước Tề ắt phải thịnh. Ta
đối với việc khoa cử đề danh cũng tựa như vậy, nghĩa là cũng đem lòng
chân thành cầu danh đó với ý định thiết thực tận tâm, tận lực làm việc
thiện và giúp đỡ mọi người ngõ hầu mới biến đổi được số đã định để được
hưởng phúc bởi một vận mệnh do mình tự tạo ra.
Nguồn: ST & Tổng hợp từ Internet: Thùy Dung (XemTuong.net)