Sau khi đọc bài "Kinh dịch là của người
Việt" đăng trên Bee.net.vn, dịch giả Nguyễn Trung Thuần, nguyên là
nghiên cứu viên ở Hội đồng biên soạn Từ điển bách khoa Việt Nam (nay là
Viện Từ điển học và Bách khoa thư thuộc Viện KHXH) đã gửi cho tòa soạn
bản dịch mới nhất của bà liên quan đến vấn đề này. Đây là một bài đã
được in trên "Thế giới những điều chưa biết" (phần lịch sử, khảo cổ),
Nhà xuất bản Giang Tô, Trung Quốc, năm 2008. Đọc bài này ta sẽ thấy
chính các học giả Trung Quốc hiện giờ cũng chưa dám khẳng định "Kinh
dịch" là của đất nước họ. Xin giới thiệu để bạn đọc tham khảo. Nguồn: Bee.net.vn
Trong
cổ thư Trung Quốc có nói “Bào Hy họa quái, Thần Nông tác giá, Hoàng Đế
dư phục”. Có nghĩa là: Họ Phục Hy (tức Bào Hy) đã sáng tạo ra Bát quái,
họ Thần Nông dạy mọi người trồng trọt, Hoàng Đế phát minh ra dư phục
(tức thuyền xe và quần áo – ND). Còn có thuyết nói họ Phục Hy dạy cho
mọi người cách nấu nướng thức ăn. Trồng trọt, thuyền xe, quần áo..., tất
cả những cái đó đều liên quan đến cuộc sống thường ngày của con người,
cho nên xưa nay người ta luôn tỏ ra hết sức sùng kính những người như họ
Phục Hy... trong truyền thuyết. Vậy thì, Bát quái là cái gì, nó có công
dụng gì, vì sao cổ nhân lại xếp nó vào hàng đầu của các loại phát minh
sáng tạo?
Bát quái
Bát quái vốn có 8 loại đồ hình, được cấu thành từ 2 phù hiệu cơ bản âm
dương gọi là hào dương và hào âm. Hai phù hiệu này dùng các hình thức
khác nhau chồng liền 3 tầng, để cấu thành 8 loại đồ hình ☰ (Càn), ☷
(Khôn), ☳ (Chấn), ☴ (Tốn), ☵ (Khảm), ☲ (Li), ☶ (Cấn), ☱ (Đoài), gọi là
Bát quái.
Chúng đại diện cho 8 loại hiện tượng của tự nhiên là trời,
đất, sấm, gió, nước, lửa, núi, đầm. Bát quái lại chồng tiếp lên thành
từng cặp một, có thể tạo thành 64 quẻ. Quái tượng của 64 quẻ có các
thuyết từ khác nhau, gọi là lời quẻ. Lời quẻ cộng thêm những lời văn có
liên quan khác chính là nội dung cơ bản nhất của “Chu dịch” (hoặc gọi là
“Kinh dịch”) trong “Tứ thư ngũ kinh”.
Bát quái được cấu thành từ
các hào dương và hào âm cơ bản nhất, có thể đại diện cho trời và đất.
Nếu suy diễn thêm nữa, thì lại có thể đại diện cho trong ngoài, nam nữ,
cha mẹ, vua và hoàng hậu, cương nhu, lưng bụng, phủ tạng, cơ quan sinh
dục của nam và nữ, cùng rất nhiều sự vật đối ứng với nhau khác không chỉ
có liên quan đến các hiện tượng tự nhiên, mà còn liên quan đến cả các
hiện tượng xã hội nữa. Kiến thức trong đó xem qua có vẻ đơn giản, nhưng
kì thực lại hết sức sâu sắc. Trước một bộ “Kinh dịch” lấy lời quẻ làm
nội dung cơ bản, có những người giải thích từ phương diện này, có những
người phân tích thêm từ phương diện kia, có những người lại phát triển
thêm từ một phương diện khác, để viết nên nhiều tác phẩm các dạng, viết
thành mười mấy vạn lời, mấy chục vạn lời, thậm chí tới hàng triệu lời
muôn màu nghìn sắc, thậm chí còn quái dị, khiến cho độc giả không hiểu
nổi, có những chỗ còn đọc không ra, chẳng khác nào một cuốn sách trời.
Qua đây, người ta liền nảy sinh nghi vấn rằng chẳng lẽ một thứ phức tạp
như vậy mà lại do một nhân vật trong truyền thuyết là Phục Hy sáng tạo
ra?
Có người cho rằng, hình thức ban đầu là 8 loại đồ hình của Bát
quái, rất có thể là các đồ hình văn tự thời thượng cổ, nó được diễn biến
từ cách ghi chép kết thừng của người xưa. Vì thế Bát quái còn được gọi
là Bát sách, “sách” nghĩa là “thừng sách” (dây thừng), tạo thành văn tự
thì có thể ghi lại những sự vật đã gặp phải.
Như ☰ (Càn) biểu
thị trời, trời là che phủ khắp bên trên liền một dải, cho nên là 3 hào
dương hoàn chỉnh; ☷ (Khôn) biểu thị đất, đất bị các con sông chia cắt
thành từng mảnh, cho nên là 3 hào âm đứt đoạn; ☵ (Khảm) biểu thị nước,
tượng trưng cho sông chảy dưới lòng đất từ những khoảng đứt đoạn, chữ
“thủy (水)” trong văn tự tượng hình cổ đại đã được diễn tiến từ đó.
Văn tự đồ họa là hình thức ở thời kì xa xưa nhất của văn tự Trung Quốc..
vì thế mà sáng tạo ra Bát quái chính là đã sáng tạo ra văn tự sớm nhất
của Trung Quốc, mới đầu nó chỉ có 8 loại đồ hình, nhưng lại rất quan
trọng, cho nên đã được xếp vào hàng đầu của các loại sáng chế phát minh
thời thượng cổ.
Có những người không đồng ý với giải thuyết trên, họ
cho rằng Bát quái có khả năng là do người triều Thương dùng giáp cốt để
chiêm bốc, đã suy diễn từ các đường vân nứt do bị cháy trên mai rùa mà
thành, đó là sáng tạo vào đời nhà Thương, chứ không phải là do Phục Hy
sáng tạo ra vào thời thượng cổ theo truyền thuyết.
Trong lòng bàn tay có bát quái thập nhị cung, còn gọi là chưởng bát quái
Còn “Kinh dịch” thì rất có thể là tác phẩm của thời nhà Chu, rất khó
hiểu, cho nên Khổng Tử thời Xuân Thu đọc “Dịch”, vi biên tam tuyệt, tức
ban đầu đến cả Khổng Tử đọc cũng không hiểu, đọc đi đọc lại, khiến cho
dây da trâu buộc thẻ tre bị đứt tới 3 lần. Cuối cùng khi đã đọc hiểu
rồi, Khổng Tử đã chỉnh sửa thêm, và như thế, “Kinh dịch” liền trở thành
kinh điển của Nho gia. Vì thế mà nói Khổng Tử đã có công sáng tạo lại
“Kinh dịch”.
Cũng có những người cho rằng, Bát quái và “Kinh dịch”
đại diện cho quá trình diễn tiến nhận thức của người Trung Quốc cổ đại
đối với các hiện tượng tự nhiên, hiện tượng xã hội.. Đầu tiên có các hào
dương và hào âm với phù hiệu đơn giản nhất, có thể nhờ vào đó để thuyết
minh cho cái căn bản của mọi vấn đề trong trời đất. Sau đó phát triển
thành 8 quẻ (Bát quái) có thể đại diện được cho 8 loại hiện tượng của
thế giới tự nhiên. Rồi lại phát triển tiếp tám tám sáu mươi tư quẻ, có
thể thuyết minh cho nhiều hiện tượng tự nhiên và hiện tượng xã hội hơn.
Cuối cùng mới có “Kinh dịch” với các lời quẻ là chính, cấu thành một tác
phẩm triết học có thể đại diện cho vũ trụ quan, nhân sinh quan... của
người Trung Quốc cổ đại. Mỗi một giai đoạn phát triển đều không thể chỉ
là sự sáng tạo phát minh của một người nào đó, mà là một quá trình diễn
tiến có sự kế thừa và phát triển trước sau, liên tục không ngừng. Nói họ
Phục Hy sáng tạo ra Bát quái kì thực là đã quá đơn giản hóa vấn đề này
rồi.
Giải thuyết cuối cùng trong số 3 giải thuyết trên tuy khá hợp
lí, nhưng nó đã phủ định giải thuyết “Bào Hy họa quái” đã được lưu
truyền từ mấy ngàn năm nay ở Trung Quốc, nên lại rất khó lòng được mọi
người tiếp nhận.
Rút cục Bát quái là do ai sáng tạo? Khi còn chưa
tìm ra được lời giải đáp tốt hơn, thì vẫn đành phải dựa theo lời trong
sách xưa mà qui công về cho họ Phục Hy theo truyền thuyết thôi.
Nguồn: ST & Tổng hợp từ Internet: Minh Thư (XemTuong.net)